W dniu 1 stycznia 2021 r. weszła w życie nowelizacja rozszerzająca ochronę, jaka przysługuje konsumentom, na indywidualnych przedsiębiorców, gdy zawierane przez nich umowy pozostają poza ich rynkową specjalizacją. Rozszerzenie to dotyczy niedozwolonych postanowień umownych (tzw. klauzul abuzywnych), rękojmi za wady rzeczy sprzedanej oraz prawa do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość. Zwłaszcza to ostatnie zagadnienie istotnie wpłynie na warunki funkcjonowania branży e-commerce.
Ze stosowanej definicji konsumenta wynikało dotychczas, że osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, zawierając umowę z innym przedsiębiorcą (profesjonalistą) była traktowana także jako podmiot profesjonalny, nawet wtedy, gdy umowa ta nie była bezpośrednio związana z branżą lub specjalizacją, którą ta osoba reprezentuje. Wystawienie faktury za towar lub usługę „na firmę” było tożsame z uznaniem, że transakcja miała miejsce w ramach obrotu z udziałem obu podmiotów profesjonalnych (każda transakcja potwierdzona fakturą wystawioną na przedsiębiorcę była uznawana za czynność bezpośrednio związaną z jego działalnością gospodarczą lub zawodową). Przedsiębiorca nabywający towar lub usługę od innego przedsiębiorcy, mimo że nie dysponował odpowiednią wiedzą i doświadczeniem koniecznym do oceny przedmiotu transakcji, nie mógł korzystać z ochrony konsumenckiej, mimo że znajdował się w tej samej sytuacji, w jakiej znajduje się konsument (z założenia podmiot nieprofesjonalny). Zmiana wprowadzona ustawą z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych (Dz. U. poz. 1495 z późn. zm.) stanowi próbę zmniejszenia tej nierówności kontrahentów w obrocie gospodarczym.
Od 1 stycznia prawa konsumencie takie, jak możliwość odstąpienia od sprzedaży dokonanej przez Internet, zakaz stosowania klauzul niedozwolonych, uprawnienia związane z rękojmią za wady rzeczy sprzedanej, stosuje się także do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie ma ona dla tej osoby charakteru zawodowego. Umowa ma charakter zawodowy dla przedsiębiorcy, wówczas gdy – w odniesieniu do jej zawarcia i wykonania – można go traktować jako profesjonalistę (specjalistę). W przepisach wprowadzających zmianę zawarto wskazówkę odnośnie do badania przesłanki zawodowego charakteru. Ustala się ją przede wszystkim w oparciu o przedmiot wykonywanej przez indywidualnego przedsiębiorcę działalności gospodarczej. Informacje o tym przedmiocie udostępnia się w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, oznaczając go zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD). Obowiązuje zatem domniemanie, że umowa zawarta w ramach przedmiotu działalności ujawnionego w CEIDG ma dla przedsiębiorcy charakter zawodowy. Osoba taka musi zatem udowodnić, że – w przypadku zawartej umowy – w rzeczywistości przesłanka „zawodowości” nie została spełniona i jej kontrahent-przedsiębiorca o tym wiedział. Ma to o tyle istotne znaczenie praktyczne, gdyż często zgłaszają do CEIDG przedmiot działalności znacznie szerszy, niż faktycznie wykonywana działalność gospodarcza (niejako „na zapas”).
Praktyczne konsekwencje nowelizacji
Po 1 stycznia, zawarcie transakcji z indywidualnym przedsiębiorcą, potwierdzonej fakturą wystawioną „na firmę”, nie będzie jednoznaczne z wyłączeniem zastosowania praw konsumenckich. Umowa zawarta poza przedmiotem działalności ujawnionym w CEIDG będzie traktowana jak umowa zawarta z konsumentem. Przykładowo, osoba prowadząca działalność księgową, kupując sprzęt komputerowy na potrzeby swej działalności gospodarczej będzie korzystała w ramach tej transakcji z praw konsumenckich. W konsekwencji:
- Jeżeli sprzedaż będzie miała miejsce w Internecie – osoba taka będzie miała prawo odstąpić od umowy, co do zasady, w terminie 14 dni od dnia jej zawarcia.
- Osoby takiej nie będą wiązały postanowienia niedozwolone, czyli postanowienia umowy nieuzgodnione z nią indywidualnie, które kształtują jej prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy. Za nieuzgodnione indywidualnie uważa się w szczególności postanowienia umowy pochodzące z wzorca umowy (ogólnych warunków umownych) zaproponowanego takiej osobie przez kontrahenta.
- Do osoby takiej znajdą zastosowanie szczególne regulacje rękojmi za wady rzeczy sprzedanej odnoszące się do konsumenta, tj. w szczególności:
- Na równi z zapewnieniem sprzedawcy traktuje się publiczne zapewnienia producenta lub jego przedstawiciela, osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej, oraz osoby, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się jako producent.
- Jeżeli wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego.
- Nie ma zastosowania reguła, że gdy przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku albo rzeczy mające powstać w przyszłości, sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili wydania rzeczy.
- Osoba taka może zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady, chyba że doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę.
- Osoba taka może żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania rzeczy wadliwej albo może żądać od sprzedawcy zapłaty części kosztów demontażu i ponownego zamontowania, do wysokości ceny rzeczy sprzedanej.
- Jeżeli osoba taka zażądała wymiany rzeczy lub usunięcia wady albo złożyła oświadczenie o obniżeniu ceny, określając kwotę, o którą cena ma być obniżona, a sprzedawca nie ustosunkował się do tego żądania w terminie czternastu dni, uważa się, że żądanie to uznał za uzasadnione.
- Nie ma zastosowania reguła, zgodnie z którą przy sprzedaży między przedsiębiorcami kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie, a w przypadku gdy wada wyszła na jaw dopiero później - jeżeli nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie po jej stwierdzeniu.
Z uwagi na cel wprowadzenia nowelizacji, należy uznać, że w umowie nie można wyłączyć ani ograniczyć ochrony prawnej przysługującej indywidualnemu przedsiębiorcy. Dopuszczalne jest jedynie umowne rozszerzenie tej ochrony. Od powyższej reguły ustawodawca uczynił istotny wyjątek w zakresie regulacji związanych z rękojmią za wady rzeczy sprzedanej. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami Kodeksu cywilnego, do opisywanej w niniejszej publikacji kategorii przedsiębiorców nie ma zastosowania przepis art. 558 § 1 zdanie drugie, który zabrania wyłączania lub ograniczania odpowiedzialności z tytułu rękojmi w umowach z konsumentami (poza przypadkami przepisów szczególnych). A zatem istnieje możliwość wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi w umowie z indywidulanym przedsiębiorcą.
Przedstawiciele branży e-commerce powinni dokonać przeglądu regulaminów swoich sklepów internetowych, aby dostosować warunki sprzedaży do wprowadzonych zmian prawnych.
