Portal prowadzi Kancelaria
Babiaczyk Skrocki i Wspólnicy

Autor na umowie o pracę

Własność intelektualna

Zgodnie z podstawową zasadą prawa autorskiego, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Autor, który wykonuje dzieło w ramach stosunku pracy, znajduje się jednak w specyficznej sytuacji, gdyż zgodnie ze szczególną regulacją art. 12 prawa autorskiego, pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu stworzonego w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przez pracownika, w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, chyba że strony umowy o pracę inaczej się umówią. Warto przy tym pamiętać, że nieco inaczej traktowane są utwory naukowe oraz programy komputerowe stworzone w ramach stosunku pracy. Tej tematyce zostanie jednak poświęcony osobny artykuł.

Utwór pracowniczy

Wyżej wskazany przepis ma zastosowanie wyłącznie to utworów pracowniczych. Do tego rodzaju utworów, może zostać zakwalifikowany utwór, który równocześnie spełnia dwie przesłanki:

  1. został stworzony w rama w stosunku pracy,
  2. stworzenie utworu mieści się w zakresie obowiązków służbowych pracownika.

Ad. 1

Stosunek pracy posiada szczególne cechy pozwalające na odróżnienie go od innych stosunków prawnych mogących stanowić podstawę zatrudnienia, w szczególności umowy o dzieło oraz umów o świadczenie usług. W przypadku utworów powstałych w ramach umów cywilnoprawnych nie dochodzi do przeniesienia autorskich praw majątkowych z mocy prawa, co oznacza, że strony takiej umowy będą musiały określić w umowie kwestie dotyczącą przejścia autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji na korzystanie z utworu.

Ad. 2

Należy również podkreślić, że nie jest wystarczający jakikolwiek związek łączący powstanie utworu ze stosunkiem pracy. Konieczne jest, aby stworzenie utworu nastąpiło w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Obowiązki służbowe pracownika określa w zasadzie umowa o pracę, ale mogą one wynikać również z układów zbiorowych pracy, norm wewnątrzzakładowych czy planów działalności zakładu lub jednostki organizacyjnej, w której twórca jest zatrudniony. Ponadto, mogą mieć swoje źródło w bezpośrednim poleceniu przełożonego, które jednak nie może wykraczać poza granice obowiązków pracownika. Zasadniczo chodzi o te przypadki, gdy stworzenie danego dzieła należało do zakresu zadań pracowniczych polegających na tworzeniu utworów danego rodzaju. Oznacza to, że prawa autorskie do utworów, które powstaną „poza” stosunkiem pracy albo niejako „przy okazji” wykonywania pracy pozostaną przy twórcy. Pierwszy przypadek dotyczy sytuacji, gdy utwór powstał np. po godzinach pracy, poza miejscem pracy. Z kolei, drugi wypadek polega stworzeniu utworu na terenie zakładu pracy, w czasie pracy i przy użyciu sprzętu pracodawcy, w sytuacji gdy dzieło nie wchodzi w zakres obowiązków pracowniczych.

Skutek uznania utworu za pracowniczy

Skutkiem uznania utworu za pracowniczy jest nabycie autorskich praw majątkowych do utworu przez pracodawcę. Nie należy zapominać o tym, że autorskie prawa majątkowe pozostaną przy pracodawcy, także po zakończeniu stosunku pracy. Ponadto, jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej pracodawca przejmuje na własność nośnik (przedmiot), na którym utwór utrwalono, np. modele, klisze, maszynopisy, wydruki komputerowe, wyroby plastyczne.

Moment przejścia na praw majątkowych do utworu na pracodawcę

Po dostarczeniu utworu przez pracownika, pracodawca może podjąć decyzję o: przyjęciu go bez zastrzeżeń, nieprzyjęciu utworu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w utworze. W momencie przyjęcia utworu przez pracodawcę, z mocy prawa nabywa on autorskie prawa majątkowe do utworu pracowniczego. Prawo autorskie nie precyzuje przy tym w jakiej formie pracodawca ma przyjąć utwór. Oznacza to, że oświadczenie pracodawcy o przejęciu utworu może być wyrażone tak naprawdę przez każde zachowanie, które ujawnia taką wolę w sposób dostateczny (również w sposób dorozumiany tj. np. przez przystąpienie do rozpowszechniania utworu przez pracodawcę). W praktyce może to powodować stan niepewności odnośnie faktu, czy dostarczony utwór spełnia oczekiwania pracodawcy i został przez niego przyjęty. Taki stan rzeczy jest niekorzystny dla obu stron. Przykładowo, w sytuacji stwierdzenia naruszenia praw autorskich do utworu wykonanego przez pracownika, wobec braku wyraźnego przyjęcia utworu przez pracodawcę, pracownik może mieć wątpliwości, czy powinien wystąpić z roszczeniem przeciw naruszającemu, czy też uprawnienie to przysługuje już pracodawcy.

W celu usunięcia tego rodzaju stanu niepewności, ustawodawca wprowadził zasadę, że w przypadku gdy pracodawca nie zawiadomi pracownika o przyjęciu, nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian, utwór będzie uważany za przyjęty po upływie pół roku od jego dostarczenia przez pracownika. Wobec milczenia pracodawcy po upływie 6 miesięcy od dostarczenia utworu jest on uważany za przyjęty przez pracodawcę bez zastrzeżeń.

Autorskie prawa osobiste pracownika do utworu

Istotne jest, że nabycie autorskich praw majątkowych przez pracodawcę nie wpływa na istnienie autorskich praw osobistych pracownika do utworu, jak też na ich wykonywanie. W celu wyjaśnienia, należy wskazać, że autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie więź twórcy z utworem (która nie podlega zrzeczeniu się lub zbyciu), a w szczególności prawo do:

  • autorstwa utworu;
  • oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
  • nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
  • decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
  • nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

W świetle powyższe, należy mieć na względzie obowiązki pracodawcy polegające m.in na dbaniu o oznaczenie dzieła nazwiskiem autora w przypadku rozpowszechniania dzieła oraz uzgadnianiu z pracownikiem dokonywanych w utworze zmiany.

Zakres nabytych praw

Przyjmuje się, że nie jest konieczne precyzyjne wymienienie w umowie o pracę, pól eksploatacji, na których pracodawca będzie mógł wykorzystywać i rozpowszechniać utwór stworzony przez pracownika. Jeżeli brakuje tego rodzaju postanowień w umowie o pracę, to uważa się, że pracodawca nie nabywa w istocie praw autorskich na wszystkich polach eksploatacji. Z tego powodu, dopiero szczegółowa analiza „celu umowy" oraz „zgodnego zamiaru stron" pozwoli na dokładne wskazanie pól eksploatacji, na których doszło do przeniesienia praw autorskich. Cel umowy o pracę powinien być oceniany w szczególności w kontekście aktywności gospodarczej pracodawcy oraz z uwzględnieniem obiektywnie rozumianego przeznaczenia utworu, tzn. jego normalnych zastosowań i charakteru. Z kolei, badanie zgodnego zamiaru stron sprowadza się do określenia, jaką intencją w zakresie przeniesienia majątkowych praw autorskich kierowały się strony przy zawarciu umowy o pracę. Należy wziąć przy tym pod uwagę nie tylko postanowienia umowy o pracę, ale również regulaminy wynagrodzeń czy układy zbiorowe pracy. W związku z tym, że w razie ewentualnego sporu, mogą powstać wątpliwości odnośnie zakresu praw nabytych przez pracodawcę, zaleca się szczegółowe uregulowanie tej kwestii w umowie o pracę.

Żądanie dodatkowego wynagrodzenia z tytułu stworzenia utworów w ramach stosunku pracy

Przyjmuje się, że pracownikowi nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie za przeniesienie praw autorskich, gdyż wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę traktowane jest jednocześnie jako wynagrodzenie z tytułu nabycia przez pracodawcę takich praw autorskich. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by strony w umowie o pracę określiły zasady przyznawania pracownikowi dodatkowego wynagrodzenia z tego tytułu. 

Brak rozpowszechnienia utworu pracowniczego

Warto również podkreślić, że jeżeli utwór pracowniczy przeznaczony jest do rozpowszechniania, pracodawca zobowiązany jest do podjęcia rozpowszechniania takiego utworu w terminie dwóch lat od jego przyjęcia. O przeznaczeniu danego utworu do rozpowszechniania świadczą przede wszystkim stosowne ustalenia stron znajdujące odzwierciedlenie w postanowieniach umowy o pracę. Jeżeli pracodawca nie wywiąże się z tego obowiązku, pracownik może mu wyznaczyć na piśmie dodatkowy termin do rozpowszechnienia utworu, z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają z powrotem do twórcy, chyba że umowa pomiędzy pracownikiem a pracodawcą będzie stanowiła inaczej. Pracownik nie jest przy tym zobowiązany do zwrotu otrzymanego wynagrodzenia.

Autor: Karina Wronka

Masz ciekawy temat?

SKONTAKTUJ SIĘ