Wartość handlu elektronicznego w UE rośnie, ale jego pełny potencjał pozostaje wciąż niewykorzystany. Jedynie 15% konsumentów kupuje on-line od sprzedawców z innych kraju UE, a zaledwie 8% firm sprzedaje swe towary transgranicznie. W dniu 25 maja 2016 roku Komisja Europejska przedstawiła oparty na trzech filarach plan rozwoju e-commerce w UE, będący częścią strategii tworzenia Jednolitego Rynku Cyfrowego (ang. Single Digital Market). W ramach wysiłków na rzecz uwolnienia potencjału handlu elektronicznego przedstawiono pakiet propozycji, mający na celu m.in. poprawę egzekwowania praw konsumentów poprzez wzmocnienie współpracy w zakresie ochrony praw konsumentów oraz ustanowienie wytycznych mających na celu wyjaśnienie zagadnień związanych z nieuczciwymi praktykami handlowymi w świecie cyfrowym.
WSPÓŁPRACA W DZIEDZINIE OCHRONY KONSUMENTÓW
Obecnie obowiązujące Rozporządzenie w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów zostało przyjęte w celu wsparcia krajowych organów konsumenckich w przypadkach naruszania przepisów konsumenckich w więcej niż jednym kraju. Choć jego wejście w życie wzmocniło egzekwowanie praw konsumentów na terenie UE, to jednak ogólny obraz sytuacji prawnej konsumentów pozostawia wiele do życzenia. Szacuje się, że około 37% serwisów internetowych zajmujących się e-commerce w dziedzinie turystyki, rozrywki, sprzedaży odzieży, sprzętu elektronicznego i kredytu konsumenckiego, nie spełnia podstawowych wymogów prawa konsumenckiego. Jedynie niewielka liczba organów ścigania w całej Europie ma możliwość ścigania naruszeń w handlu on-line szybko i sprawnie. Część organów nie ma kompetencji do ścigania sprzedawców za mające miejsce w przeszłości naruszenia, takie jak wprowadzająca w błąd reklama, która funkcjonuje tylko przez kilka godzin lub dni. Nie są one w stanie śledzić przepływów finansowych w celu wykrycia tożsamości osób odpowiedzialnych za takie naruszenia. Niektóre organy ścigania nie mają kompetencji do podjęcia działań zmierzających do zablokowania stron działających w oparciu o oszustwo, w okresie oczekiwania na zakończenie postępowania.
Opisane wyżej trudności w ochronie praw konsumentów skłoniły Komisję Europejską do zaproponowania rozwiązań prawnych służących poprawie mechanizmu egzekwowania praw konsumentów przez władze krajowe. W tym celu Komisja zaproponowała nowelizację Rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów.
Najważniejsze zmiany
Zmienione rozporządzenie ma wyposażyć organy egzekwowania prawa w państwach członkowskich Unii Europejskiej w uprawnienia, których te potrzebują, aby efektywniej współpracować i szybciej reagować na bezprawne praktyki internetowe. Rozporządzenie ma wprowadzić silniejszy, skoordynowany, trójstopniowy mechanizm przeciwdziałania praktykom, które szkodzą zdecydowanej większości konsumentów w UE. Ujmując rzecz w skrócie, będzie on polegał na następujących działaniach:
- Komisja rozpocznie procedurę wymagającą od władz krajowych koordynacji wypracowania wspólnego stanowiska w sprawie oceny problematycznych praktyk.
- Stanowisko to ma służyć do prowadzenia negocjacji z zainteresowanymi przedsiębiorstwami, bezpośrednio na poziomie UE, w sprawie zmiany ich bezprawnych praktyk oraz, jeśli będzie to konieczne, w sprawie zobowiązania do rekompensat na rzecz konsumentów dotkniętych tymi praktykami.
- Jeśli negocjacje te nie przyniosą pożądanych rezultatów, wówczas władze krajowe uzgodnią, które z nich najlepiej nadają się do zastosowania środków egzekucyjnych wobec zainteresowanych przedsiębiorstw.
- Czy Komisja Europejska będzie bardziej aktywna w zakresie egzekwowania prawa konsumenckiego?
Egzekwowanie praw konsumentów jest i pozostanie w gestii państw członkowskich. Omawiana propozycja umożliwia Komisji Europejskiej lepsze wspomaganie państw członkowskich, gdy istnieje potrzeba interwencji na szczeblu unijnym. Propozycja zmierza do ustanowienia mechanizmu dającego Komisji możliwość uruchomienia skoordynowanych działań krajowych organów egzekwowania prawa, które mają dążyć do skłonienia przedsiębiorców do zmiany negatywnych praktyk. Mechanizm ten ma służyć rozwiązywaniu problemu poważnych naruszeń na dużą skalę, które wymagają silnej i spójnej odpowiedzi na poziomie UE. Konsekwentne i spójne egzekwowanie prawa w całej UE ma również istotne znaczenie dla zapewnienia równych warunków działania na rynkach konsumenckich.
Spodziewane korzyści
Konsumenci mają być generalnie lepiej chronieni przed złymi praktykami, ponieważ takie praktyki mają być szybciej powstrzymywane. Proponowana zmiana rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów ma zwiększyć uprawnienia organów krajowych do skuteczniejszego egzekwowania tych praw. Tytułem przykładu, władze będą mogły żądać natychmiastowego zamykania stron internetowych lub kont społecznościowych służących oszustwu. Nieuczciwych przedsiębiorców ma zniechęcać do takich praktyk to, że coraz trudniejsze będzie ukrycie przez nich swojej tożsamości, poprzez stosowanie złożonych struktur internetowych. Władze będą mogły również żądać od rejestratorów domen oraz dostawców usług internetowych informacji na temat tożsamości osób odpowiedzialnych za nadużycia w sieci, jak również śledzić przepływy finansowe i żądać od banków dostarczenia informacji służących ich identyfikacji.
Proponowane zmiany mają przynieść korzyści również przedsiębiorcom. Przedsiębiorcy działający we wszystkich lub w znacznej większości państw członkowskich będą korzystali z podejścia one-stop-shop. Możliwość negocjowania zobowiązań na poziomie UE sprawi, że rozwiązywanie problemów konsumentów będzie prostsze, szybsze i tańsze dla przedsiębiorców. Bardziej spójne egzekwowanie przepisów konsumenckich w Europie zwiększy pewność prawną oraz zmniejszy koszty ekspertyz prawnych na potrzeby marketingu transgranicznego. Propozycja zmian nie nakłada żadnych dodatkowych zobowiązań prawnych na przedsiębiorców. Usprawnia jedynie procedury administracyjne służące egzekwowaniu istniejących przepisów konsumenckich i upraszcza otoczenie prawne biznesu.
Lepsza współpraca w egzekwowaniu praw konsumentów ma przynieść władzom krajowym wymierne oszczędności finansowe. Państwa członkowskie będą mogły połączyć swoje siły w celu rozwiązania problemów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w ramach jednolitego rynku. W szczególności nowe procedury mają umożliwić ściślejszą koordynację, gdy szkodliwe praktyki dotyczą większości lub wszystkich państw członkowskich. Przy takich wspólnych działaniach, rozpoczętych i koordynowanych na szczeblu UE, władze krajowe mają korzystać z efektu skali, co może pozwolić im na zaoszczędzenie do 45% ich kosztów bieżących, jeśli osiągną porozumienie z przedsiębiorcami, lub nawet 75% ich kosztów, jeżeli konieczny będzie wejście w spór.
ZWALCZANIE NIEUCZCIWYCH PRAKTYK HANDLOWYCH
Komisja Europejska opublikowała również zaktualizowane wytyczne w zakresie stosowania dyrektywy dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych. Nowe wytyczne nie zmieniają obowiązującego prawodawstwa. Wyjaśniają jedynie w jaki sposób przepisy prawa mogą być stosowane w praktyce i podają przykłady spraw sądowych i decyzji wydanych przez krajowe organy ścigania. Mają one na celu ułatwienie wdrażania dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, a tym samym lepsze reagowanie na wyzwania, które niesie ze sobą rozwój technologii cyfrowych, ale nie są prawnie wiążące. Jedynie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do dokonywania wiążącej wykładni prawa unijnego.
Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych chroni konsumentów przed wprowadzającymi w błąd informacjami lub agresywnymi technikami marketingowymi. Dyrektywa jest głównym elementem prawodawstwa unijnego regulującego kwestię reklamy wprowadzającej w błąd i innych nieuczciwych praktyk w transakcjach business-to-consumer (B2C). Jest to również ważny punkt odniesienia dla przedsiębiorstw, zwłaszcza dużych, które są aktywne w całej UE. Dyrektywa ma zastosowanie we wszystkich sektorach gospodarki, zarówno on- jak i off-line. Jest zbudowana z ogólnych klauzul dotyczących nieuczciwych, wprowadzających w błąd i agresywnych praktyk, które mogą mieć wpływ na zachowanie gospodarcze konsumentów. Zawiera „czarną listę” 31 szczególnie szkodliwych praktyk, zakazanych niezależnie od okoliczności.
Władze krajowe, przedsiębiorstwa i inne zainteresowane podmioty zaczęły zgłaszać trudności we wdrażaniu dyrektywy w sposób jednolity, zwłaszcza w odniesieniu do nowych modeli biznesowych pojawiających się w Internecie. Obecne wytyczne do dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych pochodzą z roku 2009. Stąd w roku 2013 Komisja Europejska rozpoczęła prace nad aktualizacją istniejących wytycznych i omawianie bieżących problemów z krajowymi organami konsumentów za pośrednictwem Sieci Współpracy Ochrony Konsumentów.
Najważniejsze nowości w zaktualizowanych wytycznych
Wytyczne opierają się na orzecznictwie Trybunał Sprawiedliwości i wyjaśniają stosowanie dyrektywy do najnowszych praktyk handlowych on-line, w tym platform internetowych, turystyki, transportu, a także sektora usług finansowych. Wytyczne wyjaśniają zależności między dyrektywą o nieuczciwych praktykach handlowych i innymi prawami konsumentów wynikającymi z dyrektywy o prawach konsumenckich i nowej dyrektywy o powiązanych usługach turystycznych. Odnoszą się one m.in. do kwestii ukrytych lub niejednoznacznych ofert usług dodatkowych (np. ubezpieczenia podróżnego) przez dostawców usług turystycznych on-line. Przykładowo, platforma internetowa, która zalicza się do grona przedsiębiorców i promuje lub sprzedaje usługi, towary, lub treści cyfrowe konsumentom, musi zagwarantować całkowitą zgodność swoich praktyk handlowych z przepisami Unii Europejskiej w zakresie ochrony konsumentów. Jeśli platforma działa jako pośrednik, należy podjąć odpowiednie środki, które na przykład pozwalają zewnętrznym dostawcom przestrzeganie prawa konsumentów, jak również pomagają użytkownikom zrozumieć, z jakimi podmiotami zawierają umowy.
Techniki geo-lokalizacji nie są same w sobie nielegalnego zgodnie z przepisami dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych. Jednak sprzedawcy muszą informować o ograniczeniach dostaw najpóźniej na początku procesu składania zamówienia, zgodnie z dyrektywą w sprawie praw konsumentów. W przypadku, gdy przedsiębiorcy nie informują konsumentów w tym zakresie, to może to kwalifikować się jako nieuczciwa praktyka handlowa (pominięcie istotnych informacji).
Od wyszukiwarek wymaga się wyraźnego rozróżniania opłacanego pozycjonowania od bezpośrednich rezultatów wyszukiwania. Zmienione wytyczne zawierają również dwa zbiory zasad samoregulacyjnych, ustalonych między zainteresowanymi stronami: pierwszy ma wspierać narzędzia porównywania cen w celu lepszego przestrzegania dyrektywy, zaś drugi ma ułatwić egzekucję przepisów zwalczających nieuczciwe praktyki handlowe w zakresie wprowadzających w błąd i nieuzasadnionych zapewnień dotyczących ekologiczności produktów.
Korzyści z nowych wytycznych
Konsumenci skorzystają z lepszego egzekwowania przepisów dyrektywy dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych, co powinno ograniczyć nieuczciwe praktyki. Z drugiej strony, przedsiębiorcy mają szansę skorzystać z większej pewności prawnej. Zmienione Wytyczne mają dać im możliwość planowania praktyk handlowych w sposób, który powinien zostać zaakceptowany w całej UE. Uczciwi przedsiębiorcy powinni napotykać mniej nieuczciwej konkurencji ze strony nieuczciwych przedsiębiorców dzięki jaśniejszemu stosowaniu reguł.
