W 26 państwach Europy istnieją już obecnie rozwiązania cyfrowej identyfikacji obywateli, posiadające m.in. takie funkcjonalności jak: identyfikacja, uwierzytelnianie, podpis elektroniczny, dokument podróży zgodny z wytycznymi Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (dalej: ICAO), czy biometrię. W Polsce implementacja dowodu z warstwą elektroniczną (e-Dowodu) była częścią projektu pl.ID, który zgodnie z pierwotnymi założeniami obejmował m.in. 1) wdrożenie wielofunkcyjnego elektronicznego dokumentu tożsamości z uwierzytelnieniem; 2) integrację rejestrów tj. PESEL, REGON, KRS, systemem ksiąg wieczystych i innych w celu zapewnienia efektywnego przepływu informacji czy 3) stworzenie warunków do rozwoju zintegrowanych usług publicznych, wg koncepcji „jednego okienka”. Założenia nie zostały jednak zrealizowane w uzgodnionym z Komisją Europejską (dalej: KE) terminie, dlatego projekt otrzymał status niefunkcjonującego. Aby uniknąć konieczności oddania 85% już poniesionych kosztów kwalifikowanych (czyli 148 mln złotych), na mocy porozumienia pomiędzy Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji (dalej zwane: MSWiA), Ministerstwem Zdrowia (dalej zwane: MZ) oraz Ministerstwem Cyfryzacji (dalej zwane: MC) z dnia 27 czerwca 2016 r. ponownie podjęto prace nad dowodem osobistym z warstwą elektroniczną. Zgodnie z założeniami, e-Dowody będą wydawane od 1 stycznia 2019 roku, a wszystkie dokumenty obecnego wzoru, wydane pełnoletnim obywatelom polskim, zostaną wymienione w okresie 5 lat, tj. do 2023 roku.
Funkcje E-dowodu
Uzasadnieniem dla wprowadzenia dowodów z warstwą elektroniczna jest ułatwienie obywatelom kontaktów z administracją publiczną drogą elektroniczną, a ponadto usprawnieniu procesów wymagających identyfikacji w świecie fizycznym. E-dowód będzie nowoczesnymi bezpiecznym wielofunkcyjnym narzędziem z funkcją uwierzytelniania, który ma w sposób jednoznaczny i niezaprzeczalny potwierdzać tożsamość obywatela. Oprócz tego w E-dowodzie zostanie zastosowana aplikacja ICAO, która będzie pełnić funkcję elektronicznego dokumentu podróży z cechą biometryczną „zdjęcie twarzy”. Co więcej, planuje się wprowadzenie obowiązkowego potwierdzania odbioru świadczeń medycznych w sposób elektroniczny, co ma przyczynić się do uszczelnienia systemu opieki zdrowotnej. E-dowody będą mogły być wykorzystywane również w celu identyfikacji np. w hotelu, siłowni czy wypożyczalni (samochodów, książek, nart itp.). W praktyce, usługobiorca, zamiast wypełniania papierowego wniosku w celu rejestracji będzie mógł po prostu przyłożyć e-Dowód do czytnika danych u świadczeniodawcy i podać PIN. W ten sposób, z jednej strony skraca się czas obsługi klienta, a z drugiej zwiększa bezpieczeństwo obrotu. Po dostosowaniu systemów kontroli dostępu w zakładach pracy i innych instytucjach, możliwe będzie również wykorzystanie e-Dowodu zamiast osobnych dedykowanych kart dostępu. Fakt, że e-Dowód będzie środkiem identyfikacji notyfikowanym z Komisji Europejskiej, pozwala na wykorzystanie go z jednej strony transgranicznie na terenie Unii Europejskiej (co ułatwi obywatelom polskim kontakt z administracją publiczną w całej UE), a z drugiej strony będzie pozwalało na zdalną identyfikację w procesach, które do tej pory wymagały osobistego wstawiennictwa (np. rejestracja karty SIM, założenie rachunku bankowego).
Aplikacja w smarftonie
Do tej pory rozważano dwa pomysły na elektroniczny dowód osobisty. Na początku, proponowano by e-dowód miał tradycyjną formę plastikowego dokumentu z dodatkowym elektronicznym chipem, na którym zapisane byłyby dane biometryczne i informacje niezbędne do kontaktu z administracją państwową. Według drugiej koncepcji, dowód miał być połączony z kartą płatniczą. Pomysł został zaczerpnięty z Szwecji, gdzie takie rozwiązanie funkcjonuje. Pozwalałoby to na wciągnięcie do prac banków, a zarazem ułatwić władzy rozliczanie rozmaitych świadczeń.
Ostatecznie, minister cyfryzacji Anna Streżyńska zaproponowała by zamiast autonomicznego cyfrowego dokumentu powstał elektroniczny dowód w postaci specjalnej aplikacji uruchamianej na smartfonie. Co istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa danych, na urządzeniu obywatela nie byłyby przechowywane żadne dane osobowe. Dane byłyby natomiast pobierane z publicznej chmury, jedynie na żądanie i to jedynie w takim zakresie, jaki jest konieczny. Oznacza to, że np. bramkarz w nocnym klubie będzie mógł zobaczyć jedynie wiek legitymującej się osoby, podczas gdy oficer policji, zatrzymujący na drodze kierowcę do kontroli zobaczy oprócz imienia i nazwiska także dane o uprawnieniach do prowadzenia pojazdów.
Przeciwnicy tego rozwiązania wskazują na ryzyko związane z kradzieżą telefonu, przez co stracimy dowód. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że nie jest to wcale bardziej niebezpieczne od utraty dokumentów w postaci fizycznej, ponieważ żeby odblokować telefon, najczęściej trzeba podać hasło lub odcisk palca.
Problem może dotyczyć osób, które nie mają i nie chcą posiadać smartfona. Reforma może bowiem doprowadzić do dalszego wykluczenia osób, o których już teraz mówi się, że są wykluczone cyfrowo.
Zakres danych zamieszczonych w dowodzie
Zakres danych zamieszczonych w dowodzenie pozostanie tożsamy z dotychczasowym. Bez zmian pozostaną również zasady personalizacji dowodów osobistych. Warstwę graficzną nadal będzie personalizowało Centrum Personalizacji Dokumentów MSWiA. Prepersonalizacja dokumentu będzie odbywać się w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A. (dalej zwana PWPW). Natomiast personalizacja warstwy elektronicznej wymaga dalszych konsultacji technicznych i porozumienia pomiędzy MSWiA a PWPW. Zamiast umieszczania w warstwie elektronicznej dokumentu dodatkowych danych, które podlegałyby późniejszej aktualizacji, proponuje się wykorzystanie elektronicznego dowodu osobistego jako klucza do systemów, w których gromadzone są dane. Obywatel po elektronicznym uwierzytelnieniu dowodem osobistym będzie miał możliwość wprowadzania/zmiany danych osobowych w systemach e-administracji.
Zmiany legislacyjne oraz organizacyjne
Do wprowadzenia do obiegu nowego dowodu osobistego z warstwą elektroniczną, niezbędne będzie prowadzenie równolegle szeregu działań o charakterze legislacyjnym, technicznym oraz organizacyjnym. Konieczne będą zmiany m.in. w ustawie z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych, gdzie powinny zostać uregulowane: 1) zakres danych posiadacza dowodu zawartych w warstwie graficznej i elektronicznej, a także funkcjonalności warstwy elektronicznej, 2) zasady wymiany i unieważnienia dowodu osobistego, 3) zakres danych gromadzonych w Rejestrze Dowodów Osobistych, 4) kwestie związane z udostępnianiem danych.
Dla zapewnienia transgraniczności funkcji nowego dowodu osobistego konieczne będzie opracowanie – poza standardowym oprogramowaniem pośredniczącym (middleware) dla systemów środowisk Windows, Linux i OS X – oprogramowania zapewniającego komunikację z węzłem krajowym eIDAS, jako komponentu systemu. Wprowadzenie warstwy elektronicznej będzie wiązało się również z koniecznością opracowania odpowiednich technik zabezpieczeń dokumentów.
Etap wdrożenia nowych dowodów zakończy przekazanie innym państwom członkowskim UE oraz służbom informacji o nowym wzorze dowodu osobistego z warstwą elektroniczną. Jest to zadanie, które będzie realizowane na końcu całego procesu, do którego niezbędne jest posiadanie wyprodukowanych spersonalizowanych dowodów osobistych z warstwą elektroniczną. Zadanie to należy wykonać minimum na 2 miesiące przed wprowadzeniem do obrotu dowodów osobistych z warstwą elektroniczną.
Autor: Karina Wronka