Rośnie liczba serwisów internetowych, których zawartość opiera się głównie na informacjach o bieżących wydarzeniach kulturalnych, sportowych, politycznych, religijnych etc., którym często towarzyszą zdjęcia lub grafiki zapożyczone z mediów będących ich źródłem (w tym innych stron internetowych). Osoby, które zamieszczają takie informacje – administratorzy portali lub ich użytkownicy – często zastanawiają się, jak korzystać w sposób legalny z zasobów zdjęć w Internecie tak, aby nie naruszać niczyich praw autorskich i nie narazić się na odpowiedzialność prawną.
Zdecydowana większość zdjęć, które można znaleźć na rozmaitych stronach internetowych, objęta jest prawami autorskimi. Do nielicznych wyjątków fotografii, które nie stanowią utworu w rozumieniu prawa autorskiego, a tym samym nie są chronione, zaliczyć można zdjęcia pozbawione elementu twórczego, takie jak zdjęcia paszportowe, czy np. proste przedstawienia przedmiotu na jednolitym tle spotykane w cennikach lub katalogach. Chcąc zatem legalnie skorzystać z takich zdjęć (np. poprzez zamieszczenie na portalu), należy uzyskać zgodę ich autora lub podmiotu, któremu przysługują do nich majątkowe prawa autorskie, oraz uiścić stosowne wynagrodzenie (o ile podmiot uprawniony tego zażąda).
Dozwolony użytek
Od powyższej reguły istnieje kilka wyjątków, które nazywane są dozwolonym użytkiem chronionych utworów. W opisanej na wstępie sytuacji w grę wchodzą następujące trzy przypadki dozwolonego użytku:
-
Korzystanie z rozpowszechnionych już utworów w celach informacyjnych
Przepis art. 25 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, że wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w mediach (prasie, radiu i telewizji) już rozpowszechnione aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie. Zasadniczym celem użytku w tym przypadku musi być spełnianie funkcji informacyjnej mediów. „Zdjęcie reporterskie”, w rozumieniu przytoczonego przepisu, winno ilustrować aktualne zdarzenie. Warunek aktualności jest bardzo istotny. Aktualne jest zdarzenie, które budzi w danym czasie społeczne zainteresowanie. Ramy czasowe „aktualności” nie są sztywne – zależą od konkretnej sytuacji. Zwykle nowe zdarzenie bywa komentowane w mediach przez okres co najwyżej kilku dni. Po tym czasie przestaje być aktualne.
Pomimo pewnych kontrowersji, serwisy internetowe informujące o bieżących wydarzeniach są zwykle kwalifikowane jako media informacyjne, objęte regulacją art. 25 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dlatego dodając informacje na temat aktualnych wydarzeń, istnieje możliwość legalnego zamieszczenia na takim portalu zdjęć reporterskich, które użyte zostały w rozpowszechnionych już wcześniej publikacjach na dany temat. Takiej możliwości nie będzie m.in. w przypadku zdjęć „nieaktualnych” (ilustrujących zdarzenia mające miejsce w bardziej odległej przeszłości – miesiąc, rok temu), czy fotografii wykonanych przez osoby prywatne i zamieszczone np. na ich kontach społecznościowych, blogach etc.
-
Cytowanie
Przepisy prawa autorskiego dopuszczają możliwość przytaczania w utworach stanowiących samoistną całość rozpowszechnione utwory fotograficzne, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości (parodia, kolaż fotografii etc.). Opisana wyżej regulacja prawna może obejmować również wpisy internetowe ilustrowane cudzą fotografią, o ile nie są one prostą informacją na temat jakiegoś wydarzenia, lecz stanowią przykład tekstu zawierającego element recenzji, objaśnienia (a zdjęcie pozwala zilustrować omawiany problem), głosu w dyskusji etc. Trzeba przy tym pamiętać, że wspomniana recenzja, polemika, objaśnienie, musi mieć ścisły związek z samą fotografią lub utworem przedstawionym na fotografii.
-
Korzystanie ze zdjęć w materiałach promocyjnych
Dozwolone jest korzystanie z utworów w celu reklamy publicznie dostępnej wystawy lub publicznej sprzedaży utworów, w zakresie uzasadnionym promocją tej wystawy lub sprzedaży. Takie dozwolone korzystanie dotyczy w szczególności publicznie dostępnych wystaw w muzeach, galeriach, salach wystawowych i obejmuje korzystanie z utworów w ogłoszeniach, katalogach i innych materiałach rozpowszechnianych dla promocji wystawy lub sprzedaży oraz wystawienie lub inne udostępnianie egzemplarzy utworów dla tych celów. Jeżeli zatem określony wpis może zostać uznany za reklamę wystawy (malarskiej, rzeźbiarskiej fotograficznej etc.) lub publicznej sprzedaży utworów (książek, płyt muzycznych, gier komputerowych etc.), wówczas możliwe jest skorzystanie np. z reprodukcji obrazu, okładki książki, płyty, zdjęcia wystawianego w ramach danej wystawy etc. Trzeba przy tym pamiętać, że czym innym jest korzystanie z danego utworu, a czym innym jest korzystanie ze zdjęcia, które ów utwór przedstawia. Dozwolony użytek obejmie zamieszczenie na portalu reprodukcji obrazu (np. fotografii, która w całości przedstawia jedynie obraz), ale nie obejmie już zdjęcia wykonanego w galerii, którego ów obraz jest jedynie jednym z elementów.
Ograniczenia dozwolonego użytku
Chcąc zamieścić fotografię na portalu w ramach dozwolonego użytku należy pamiętać, że:
-
Podane wyżej trzy sytuacje stanowią wyjątki od reguły. Zgodnie z ogólnymi zasadami wykładni prawa, wyjątki należy interpretować zwężająco. Oznacza to, że trzeba ściśle trzymać się granic przewidzianych przepisami prawa autorskiego – nie należy próbować „podciągać” pod dany przypadek dozwolonego użytku sytuacji podobnych, które spełniają jedynie niektóre warunki przewidziane prawem.
-
Użytek dotyczący rozpowszechniania w celach informacyjnych fotografii reporterskich ma charakter odpłatny. Autor zdjęcia będzie miał zatem prawo zażądać wynagrodzenia z tego tytułu. Wynagrodzenia tego dochodzić może również organizacja zbiorowego zarządzania w miejsce samego autora. W pozostałych dwóch omówionych wyżej przypadkach dozwolonego użytku, twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia.
-
W każdym przypadku, korzystanie z utworów w granicach dozwolonego użytku jest warunkowane podaniem imienia i nazwiska twórcy (fotografa) oraz źródła, z którego fotografia została zaczerpnięta. W przypadku, gdy brak jest możliwości zdobycia takich danych, należy o tym poinformować w celu uniknięcia posądzenia o przypisanie sobie autorstwa.
Jeżeli zamieszczenie fotografii czy grafiki nie mieści w się w ramach dozwolonego użytku, to brak zgody osoby uprawnionej do takiej fotografii, względnie grafiki, na jej wykorzystanie może wiązać się z roszczeniami odszkodowawczymi takiej osoby, a nawet z odpowiedzialnością karną.
Zgoda na korzystanie z utworu (fotografii)
Zgoda na udostępnianie danego zdjęcia może być wyrażona na różne sposoby. Może to być przypadek wyrażenia zgody indywidualnie, w odpowiedzi na zwrócenie się bezpośrednio do autora fotografii z prośbą o zgodę na zamieszczenie zdjęcia na portalu. Jednak najczęściej mamy do czynienia ze zgodą wyrażaną w sposób generalny, poprzez odpowiednie sformułowanie licencji na korzystanie z fotografii. Autor lub podmiot, który nabył prawa do określonych zdjęć, w ramach licencji może sformułować zgodę na korzystanie z takich fotografii, na określonych warunkach, lub bezwarunkowo. Warunki licencji mogą stanowić odrębny dokument lub być elementem regulaminu portalu, na którym fotografie są zamieszczone.
W sieci działa wiele portali umożliwiających nieodpłatne pobieranie i wykorzystywanie zamieszczonych tam zdjęć lub grafik. Serwisy te funkcjonują najczęściej w formie baz zdjęć, których udostępnianie oparte jest na tzw. licencji royalty free. Zgodnie z warunkami tej licencji, wykorzystanie objętych nią utworów (w tym fotografii) jest całkowicie nieodpłatne. Administratorzy portali internetowych oferujących bezpłatne fotografie lub grafiki w różny sposób informują użytkowników o możliwości i zakresie wykorzystania konkretnego utworu. Informacja o warunkach licencji może być zamieszczona w regulaminie portalu udostępniającego zdjęcia. Bywa również, że informacja taka jest podawana przy każdym zdjęciu lub grafice, niekiedy w formie odpowiednich symboli. Najbardziej rozpowszechnionymi oznaczeniami tego rodzaju są symbole stosowane w licencjach typu Creative Commons. Są to licencje tworzone przez organizację o tej samej nazwie, których cechą charakterystyczną jest to, że przysługujące autorowi prawa autorskie zastrzegają jedynie w wąskim zakresie. Licencje tego rodzaju definiowane są skrótami zamieszczanymi obok zdjęcia lub grafiki. Więcej informacji na temat samych licencji, jak i skrótów używanych dla ich rozróżnienia znaleźć można na stronie organizacji Creative Commons.
Odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich
W przypadku, gdy użytkownik portalu udostępni treść (np. fotografię), do której prawa mu nie przysługują, wówczas odpowiedzialność ponosi on, jak również administrator portalu. Ten drugi może jednak zwolnić się z odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich, o ile usunie taką treść z portalu niezwłocznie po tym, jak otrzyma wiarygodną informację na temat bezprawności udostępnienia treści.
Uzasadnione jest zmieszczenie w regulaminie portalu postanowienia, zgodnie z którym użytkownik portalu dodając w serwisie fotografię, czy jakikolwiek inny utwór, potwierdza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu, umożliwiające jego rozpowszechnianie. Warto również zastrzec, że zamieszczenie utworu na portalu jest jednoznaczne z udzieleniem administratorowi serwisu licencji na dalsze ich udostępnianie. Regulamin serwisu internetowego powinien ponadto zawierać informację, że administrator portalu ma prawo do usuwania z materiałów sprzecznych z prawem, naruszających prawa osób trzecich.
