Pozyskiwanie know-how oraz informacji handlowych - określanych mianem tajemnicy przedsiębiorstwa wpływa na poziom innowacyjności przedsiębiorstwa i pozwala na podniesienie pozycji konkurencyjnej na rynku. Dla przedsiębiorców inwestujących w nowe technologie, niezwykle istotne jest zapewnienie poufności dla prowadzonych badań, ponieważ ujawnienie ich wyników może narazić firmę na ogromne straty. Do tej pory, kwestia ochrony informacji niejawnych przedsiębiorstwa nie była uregulowana na szczeblu unijnym. W poszczególnych krajach członkowskich obowiązywały dalece różniące się od siebie przepisy oraz definicje, co powodowało, że firmy obawiały się próby zawłaszczenia tajemnic handlowych przez nieuczciwych konkurentów. Hamowało to transgraniczną współpracę oraz wymianę wiedzy pomiędzy ośrodkami badawczymi i przedsiębiorcami na rynku wewnętrznym. W celu ujednolicenia i zwiększenia skuteczności ochrony prawnej tajemnic przedsiębiorstwa, Rada Unii Europejskiej przyjęła w dniu 8 czerwca 2016 roku nową dyrektywę w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem, zwaną dyrektywą o poufności.
Jednolita definicja tajemnicy przedsiębiorstwa
W poszczególnych państwach członkowskich funkcjonują odbiegające od siebie definicje tajemnicy przedsiębiorstwa, a niektóre systemy w ogóle nie zawierają takiej definicji. W polskim porządku prawnym, znajdziemy ją w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Ustawodawca unijny wprowadził jednolitą definicję, zgodnie z którą za tajemnicę przedsiębiorstwa uznawać będziemy każdą informację, która ma charakter poufny oraz przedstawia wartość handlową, a przy tym jej posiadacz podejmuje rozsądne działania mające na celu utrzymanie jej w tajemnicy.
Bezprawność pozyskania, wykorzystania i ujawnienia tajemnicy handlowej
Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa należy uznać za bezprawne, zawsze wtedy gdy do pozyskania, ujawnienia lub wykorzystania informacji dochodzi bez zgody jej posiadacza, a więc osoby, która zgodnie z prawem sprawuje nad nią kontrolę. Ustawodawca unijny nie wymaga spełniania dodatkowej przesłanki w postaci naruszenia lub zagrożenia interesu przedsiębiorcy, którą obecnie przewiduje polska ustawa. Naruszenie tajemnicy handlowej dokonane przez osobę trzecią, która nie była zaangażowana w jej pierwotne bezprawne pozyskanie, wykorzystanie lub ujawnienie, będzie również niezgodne z prawem w każdym przypadku, gdy ta osoba wiedziała o takim bezprawnym działaniu lub powinna o tym w danych okolicznościach wiedzieć. Warto również wspomnieć, że produkowanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu, a ponadto przywóz, wywóz bądź przechowywanie towarów, które naruszają tajemnicę do przedsiębiorstwa traktowane jest według dyrektywy jako działanie bezprawne.
Środki ogólne, procedury i środki prawne
W myśl nowych przepisów państwa członkowskie UE będą musiały ustanowić środki ogólne, procedury i środki prawne, w celu zapobiegania bezprawnemu pozyskiwaniu, wykorzystywaniu lub ujawnieniu tajemnicy przedsiębiorstwa, a ponadto środki pozwalające na wystąpienie z roszczeniem cywilnoprawnym o naprawienie zaistniałej szkody, w przypadku gdy do bezprawnego naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa jednak dojdzie. Takie środki powinny być sprawiedliwe, skuteczne i odstraszające, a jednocześnie nie powinny być zbyt skomplikowane, kosztowne ani nie powinny pociągać za sobą nieuzasadnionych ograniczeń czasowych czy nieuzasadnionych opóźnień. Ustawodawca unijny podkreślił również, że wszelkie środki prawne przewidziane w dyrektywie powinny być stosowane w sposób proporcjonalny, pozwalający uniknąć tworzenia barier dla zgodnego z prawem handlu na rynku wewnętrznym oraz stwarzający gwarancję przed ich nadużywaniem.
W dyrektywie wyróżniono środki tymczasowe i zabezpieczające, które sąd będzie mógł zastosować na wniosek przedsiębiorcy, który domaga się ochrony. Zaliczono do nich m.in. tymczasowe zaprzestanie wykorzystywania lub ujawniania tajemnicy przedsiębiorstwa oraz zakaz produkcji, oferowania, wprowadzania do obrotu towarów stanowiących naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa. Drugą grupę środków ochronnych stanowią środki wynikające z orzeczenia co do istoty sprawy. Dyrektywa zalicza do nich nakazy sądowe i środki naprawcze, które sąd będzie mógł nałożyć na sprawcę naruszenia. Znajdują się wśród m.in. nakaz zaprzestania ujawniania tajemnic, wycofanie z rynku towarów stanowiących naruszenie, a nawet ich zniszczenie. Co ciekawe, w sytuacji, w której zastosowanie jednego ze środków naprawczych mogłoby spowodować niewspółmierne szkody u osoby, która działając w dobrej wierze naruszyła tajemnicę przedsiębiorstwa, sąd będzie mógł odstąpić od ich zasądzenia i zobowiąże sprawcę do wypłaty rekompensaty pieniężnej na rzecz poszkodowanego w wysokości sumy opłat licencyjnych lub honorariów, które byłyby należne w przypadku nabycia prawa do informacji objętej tajemnicą przedsiębiorstwa. Jeżeli jednak sprawca wiedział lub powinien wiedzieć, że dokonał bezprawnego naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, poszkodowany będzie mógł domagać się odszkodowania na zasadach ogólnych. Poszkodowany będzie miał ponadto możliwość wystąpienia z wnioskiem o nałożenia sankcji w postaci opublikowania orzeczenia sądowego stwierdzającego naruszenie tajemnicy handlowej przedsiębiorstwa. Takie rozwiązanie ma na celu odstraszenie przyszłych sprawców naruszeń oraz podniesienie poziomu świadomości tej problematyki wśród obywateli.
Ochrona dziennikarzy i sygnalistów
Dyrektywa przewiduje jednak pewne wyjątki, w których zakaz naruszania tajemnicy przedsiębiorstwa nie znajdzie zastosowania. Stosowanie środków ochronnych nie może naruszać prawa do korzystania z wolności wypowiedzi i informacji, która obejmuje wolność i pluralizm mediów. Dla dziennikarzy oznacza to możliwość prowadzenia śledztwa gospodarczego oraz utrzymanie ochrony dziennikarskich źródeł informacji. Ustawodawca unijny chroni również tzw. sygnalistów (ang. whistleblower, dosłownie: „człowiek dmuchający w gwizdek”), a więc osoby, które ujawniają nieprawidłowości, uchybienia lub działalnie z naruszeniem prawa przedsiębiorstw, by chronić interes publiczny.
Zachowanie poufności w trakcie postępowania sądowego
Dotychczas, wiele firm obawiało się wstąpienia na drogę sądową w celu dochodzenia swoich praw ze względu na brak środków, ograniczających dostęp strony przeciwnej do informacji czy dokumentów zaprezentowanych w trakcie postępowania. W celu zagwarantowania prawa do rzetelnego procesu sądowego i skutecznej ochrony wprowadzono rozwiązanie pozwalające na wyłączenie jawności rozprawy bądź pewnych środków dowodowych np. dokumentów, na wniosek przedsiębiorcy, który domaga się ochrony w postępowaniu sądowy.
Alternatywa dla patentu
Środki ochrony prawnej tajemnic przedsiębiorstwa wprowadzone przez dyrektywę o poufności są krokiem naprzód w kierunku utworzenia jednolitego rynku w obszarze własności intelektualnej. Rosnąca konkurencja na rynku sprawia, że innowacyjne przedsiębiorstwa są co raz bardziej narażone na nieuczciwe praktyki tj. kradzież czy szpiegostwo gospodarcze. Ochrona know-how i informacji handlowych jest instrumentem, który może być stosowany alternatywnie do ochrony jaką stwarza prawo własności intelektualnej, albo może być jej uzupełnieniem. Tajemnica przedsiębiorstwa może dotyczyć bardzo szerokiego zakresu informacji wykraczający poza dane techniczne i handlowe np. dotyczące klientów, dostawców, biznesplanów czy strategii rynkowe, a ponadto takich, których możliwość ochrony za pomocą patentu jest wyłączna przez ustawę tj. metody matematyczne lub w sytuacji, gdy wyniki badań nie uzyskały jeszcze dojrzałości pozwalającej na opatentowanie. Środki ochronne gwarantowane przez dyrektywę będą dużą zaletą dla przedsiębiorców, którym zależy na nieujawnianiu informacji ze względów strategicznych oraz dla mniejszych przedsiębiorców, które chcą się rozwijać innowacyjnie, ale nie dysponują środkami pozwalającymi na rejestrację patentów. Środki ochrony tajemnicy handlowej mają również tę przewagę, że są nieograniczone w czasie, w przeciwieństwie do patentu, którego czas trwania wynosi 20 lat.
Implementacja
Funkcjonowanie środków ochronnych przewidzianych w dyrektywie i szczegółowy zakres jej oddziaływania zależy od sposobu jej wdrożenia do krajowych systemów prawnych. Państwa członkowskie mają na to czas do 9 czerwca 2018 roku. Dopiero wtedy będzie można ocenić jakie realne korzyści dla biznesu przyniosła dyrektywa o poufności.
Autor: Karina Wronka