W czasach kwitnącego handlu międzynarodowego, producenci w celu zabezpieczenia swoich interesów starają się zachować kontrolę nad kanałami dystrybucji swoich produktów. Wśród instrumentów temu służących znajdują się m.in. prawa własności przemysłowej (patenty, prawa do znaków towarowych czy wzory przemysłowe), które umożliwiają przeciwstawienie się oferowaniu produktów nieprzeznaczonych na określony rynek.
Zasada wyczerpania praw własności intelektualnej
W Unii Europejskiej oraz w pozostałych państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) obowiązuje tzw. zasada wyczerpania praw własności intelektualnej, zgodnie z którą oferowanie produktów zawierających, oznaczonych lub wytworzonych przy wykorzystaniu praw własności intelektualnej, wprowadzanie ich do obrotu, a nawet sam import w takim celu na teren EOG jest zabroniony bez zgody uprawnionego. Jeżeli jednak takie produkty zostaną wprowadzone do obrotu przez uprawnionego lub za jego zgodą egzemplarze produktów mogą być przedmiotem dalszego, swobodnego obrotu. W tym miejscu, warto podkreślić, że zgoda może być udzielona wprost (typowym przykładem jest zgoda udzielona w umowie licencyjnej) lub w sposób dorozumiany. W przypadku zgody udzielonej w sposób dorozumiany, intencja zrzeczenia się wykonywania praw wyłącznych musi być zademonstrowana w sposób niebudzący wątpliwości. Nie ma również żadnych przeszkód, aby zgoda na wprowadzenie towaru do obrotu miała charakter następczy.
Co istotne, wyczerpanie praw następuje tylko w odniesieniu do konkretnych wprowadzonych na rynek egzemplarzy towarów, a nie do całej partii towarów.
Modele wyczerpania praw
Co do zasady, można wyróżnić trzy modele wyczerpania prawa własności intelektualnej na tle importu równoległego:
- Wyczerpanie krajowe, które polega na tym, że wprowadzenie do obrotu na terytorium określonego państwa wyłącza ochronę tylko na terytorium tego państwa, co oznacza, że uprawniony może wystąpić z roszczeniem wobec każdego importu „swoich” towarów.
- Wyczerpanie regionalne, które polega na tym, że wprowadzenie do obrotu na terytorium jednego z państw wyłącza takie roszczenia w razie przywozu produktów do dowolnego państwa z pozostałych członków określonej grupy państw, np. na terenie EOG.
- Wyczerpanie międzynarodowe/światowe, które polega na tym, że wprowadzenie produktu do obrotu w dowolnym miejscu na świecie wyłącza roszczenia uprawnionego dotyczące tego produktu.
Zarówno w przypadku wspólnotowego znaku towarowego, jak i patentu, obowiązuje zasada regionalnego wyczerpania, co oznacza, że wyczerpanie prawa następuje w przypadku uprzedniego wprowadzenia towarów do obrotu na terytorium EOG przez właściciela lub za jego zgodą.
Roszczenia wynikające z naruszenia
Gdy uprawniony uzyska informacje o nielegalnym imporcie, będą mu przysługiwać roszczenia o ochronę praw wyłącznych wynikające z praw własności intelektualnej. Roszczenia dotyczą zarówno importera, jak i każdej osoby, która takie produkty oferuje lub wprowadza do obrotu. Uprawniony może żądać 1) zaniechania dalszych naruszeń oraz 2) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia, również 3) naprawienia wyrządzonej szkody. Ponadto może dochodzić 4) odszkodowania w wysokości faktycznie poniesionych strat i utraconych zysków lub w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innemu stosownemu wynagrodzeniu, które byłoby należne z tytułu udzielenia przez uprawnionego zgody na import lub sprzedaż takich produktów.
Uzasadnienie dla ograniczenia wprowadzania produktów nie przeznaczonych na rynek europejski
Możliwość przeciwdziałania wprowadzaniu na rynek europejski produktów, które nie zostały nań przeznaczone, jest z różnych względów istotna dla producentów. Przede wszystkim pozwala to na zachowanie kontroli nad dystrybucją towarów, która powinna się obywać za pośrednictwem licencjonowanych dystrybutorów, którzy działają na konkretnych obszarach gospodarczych, w celu zapewnienia by produkty skierowane np. na rynek azjatycki nie trafiały na rynek europejski.
Zachowanie kontroli nad obszarami dystrybucji jest dla producentów istotne również z uwagi na fakt, że często gama produktów znajdujących się w ofercie jest dopasowana do potrzeb konkretnego rynku. W związku z tym produkty przeznaczone np. dla konsumentów afrykańskich lub amerykańskich mogą znacznie różnić się od tych, które są oferowane klientom europejskim, mimo że wszystkie są sygnowane tą samą marką. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być np. konieczność używania zamienników substancji wchodzących w skład produktu, które nie są dostępne na lokalnym rynku. Innym przykładem może być zróżnicowanie produktów ze względu na różnice kulturowe i obyczajowe.
Ograniczenie sprzedaży na rykach europejskich produktów importowanych m.in. z USA lub Chin jest również uzasadnione zwiększeniem ryzyka naruszeń praw konsumentów. Produkty nie przeznaczone na rynek europejski nie są chronione gwarancją. Ponadto, wiele produktów z równoległego importu ma kłopoty z kompatybilnością: sprzedawane są bez odpowiedniego oprogramowania czy właściwych kabli połączeniowych, a dołączane instrukcje obsługi nie są często tłumaczone na język lokalny.
Powyższe względy powodują, że producenci chcąc spełniać oczekiwania klientów na poszczególnych rynkach, zapobiegają mieszaniu się produktów przeznaczonych do dystrybucji w innych rejonach świata.
Autor: Karina Wronka